التهاب پالپ دندان

پالپیت یک اصطلاح عمومی برای توصیف التهاب پالپ دندان است. پالپیت بخش مرکزی دندان محسوب می‌شود که حاوی عصب‌ها و رگهای خونی می‌باشد. پالپیت با حساسیت دندان مشخص می‌شود که حاصل زیاد بودن جریان خون در دندان (هیپرمی) است. در برخی موارد بیمار ممکن است از حساسیت به لمس در ناحیه گردن، زیر فک یا زیر چانه (نواحی که گره‌ های لنفاوی واقع شده ‌اند) شکایت داشته باشد. گره ‌های لنفاوی معمولا در صورت عفونت نواحی مجاور، دچار حساسیت به لمس شده و بزرگ می‌شوند.

پالپیت ممکن است در اثر عوامل گوناگونی از جمله پوسیدگی دندان، وارد آمدن ضربه به دندان، نیروی شدید فک یا سوراخ کردن دندان به علت درمان‌های دندانپزشکی ایجاد شود.

قرار گیری در معرض محلولهایی که که باعث خشک شدن یا معدنی زدایی دندان می‌شوند، می‌تواند وضعیت پالپیت را به دنبال داشته باشد. از جمله این مواد می‌توان به بلیچینگ، اسید موجود در غذاها و نوشیدنی‌ها و حتی برخی خمیر دندان های چندکاره اشاره کرد.

پالپیت به دو دسته برگشت پذیر و برگشت ناپذیر تقسیم می‌شود.

• به طور کلی می‌توان گفت پالپیت برگشت ناپذیر با حساسیت طولانی ‌مدت دندان به دمای سرد یا گرم و گاهی اوقات به شیرینی‌جات مشخص می‌شود. در پالپیت برگشت ‌ناپذیر بافت عصبی هنوز زنده است اما دوام چندانی نخواهد داشت به این معنی که به علت وجود عامل التهاب برگشت ناپذیر در دندان، در نهایت عصب‌ها خواهند مرد. معمولاً در پالپیت برگشت ناپذیر، درد خفیف اما پیوسته احساس می‌شود که با وجود محرک ها تشدید می‌گردد. تورم نیز ممکن است وجود داشته باشد. همچنین توانایی دندان در احساس محرک‌های الکتریکی خفیف کاهش پیدا می‌کند.
• پالپیت برگشت پذیر معمولاً با حساسیت تیز و فوری به دمای سرد و گاهی اوقات به شیرینی و یا گاز گرفتن مشخص می‌شود. معمولاً در پالپیت برگشت پذیر، دندان حساسیتی به غذاهای گرم ندارد. معمولاً در این وضعیت واکنش درد به محرک‌ها، طولانی مدت نیست و تورم وجود ندارد. همچنین معمولاً هنوز دندان محرک‌های الکتریکی خفیف را شناسایی می‌کند. التهاب داخل پالپ در پالپیت برگشت پذیر برخلاف پالپیت برگشت ناپذیر است چندان محسوس نیست و آسیب ‌دیدگی بافت‌های پالپ کم است.

در صورتی که اخیراً دندانی تحت درمان‌های دندانپزشکی از جمله پر کردن دندان، روکش و یا موارد دیگر قرار گرفته باشد، ممکن است تا مدت کوتاهی پس از آن دچار حساسیت شود. به این وضعیت “حساسیت پس از درمان” گفته می‌شود که یکی از موارد پالپیت برگشت پذیر است . بسته به ماهیت درمان دندانپزشکی، سن بیمار و وضعیت سیستم ایمنی، به مرور زمان دندان ممکن است بهبود یافته و یا پالپیت برگشت پذیر به پالپیت برگشت ناپذیر تبدیل شود. در برخی موارد پالپ دندان ممکن است نکروزی شده و از بین برود.

دندان‌پزشک پس از معاینه دندان می‌تواند وضعیت دندان را تشخیص داده و پیش از انجام درمان دندانپزشکی به شما بگوید احتمال ایجاد پالپیت پس از درمان چقدر خواهد بود.

به خاطر داشته باشید در حالت نرمال دندان‌ها زنده هستند و درمان‌های دندانپزشکی که بر روی آنها انجام می‌شود جراحی محسوب شده و نوعی واکنش التهابی را به دنبال خواهد داشت. با این که در اکثر موارد واکنش خفیف است، اما در عمل‌های پیچیده ممکن است پالپیت برگشت ناپذیر اتفاق بیفتد.

دندان‌ها حداقل دو بافت عصبی دارند: عصبهای میلین دار و بدون میلین. برای درک بهتر می‌توانید در ذهن خود سیم برق عایق دار و سیم بدون عایق را تصور کنید. عصبهای میلین دار همانند سیم برق عایق هستند و محرکهای درد تیز و مشخص را خیلی سریع‌تر از عصب‌های بدون میلین به مغز ارسال می‌کند. عصبهای بدون میلین درد کم شدت پیوسته را ارسال میکنند. هنگامی که هر دو نوع عصب‌ها در دندان تحت تأثیر قرار گرفته باشد، احتمال زیادی دارد که پالپیت برگشت ناپذیر باشد.

پالپیت چگونه تشخیص داده می‌شود؟

به طور کلی وضعیت پالپ هر دندان یکی از این چهار گزینه است: نرمال،پالپیت برگشت ‌ناپذیری، پالپیت برگشت پذیر، پالپیت نکروزی (مرده). تفاوت بین پالپیت برگشت پذیر و پالپیت برگشت ناپذیر و دندان نکروزی معمولاً با آزمایش با محرک‌های سرد، گرم و الکتریکی خفیف مشخص میشود. این کار برای ارزیابی واکنش عصب‌های داخل دندان انجام می‌شود.

 واکنش درد طولانی مدت به محرک‌ها بیشتر به نفع تشخیص پالپیت برگشت ناپذیر تفسیر می‌شود. در صورتی که هیچ واکنشی به محرک‌های سرد، گرم و  یا الکتریکی دیده نشود احتمالاً دندانتان نکروزی شده است و بافت‌های داخل آن دیگر زنده نیستند. واکنش تند و تیز به محرکات که با برداشتن محرک  سریعاً برطرف می‌شود، می‌تواند تشخیص پالپیت برگشت پذیر را تأیید کند. اغلب دندانی با پالپیت برگشت پذیر به حرارت حساسیتی نشان می‌دهد. ممکن است دندان زمانی دچار پالپیت برگشت پذیر شده و سپس وضعیت بدتر شود. بنابراین برای پیشگیری از تبدیل پالپیت برگشت پذیر به برگشت ناپذیر است باید اقداماتی انجام دهید اگر چه ممکن است همیشه این اقدامات مؤثر واقع نشود.

درمان پالپیت

پالپیت برگشت پذیر اغلب بدون درمان بهتر می‌شود. ممکن است دندانپزشک استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی را برایتان تجویز کند. اغلب کنترل فشار فک بر روی دندان، به روند بهبودی علائم کمک می‌نماید.

دندانپزشک بسته به علائم ممکن است دندان را با داروهای حساسیت ‌زدایی درمان کرده و استفاده از خمیر دندان مخصوص دندان‌های حساس را تا زمان بهبود علائم توصیه نماید.

معمولاً عکس پرتوی ایکس گرفته می‌شود تا مرجع خوبی برای مقایسه وضعیت دندان باشد. در صورتی که پالپیت برگشت پذیر در اثر پوسیدگی ایجاد شده باشد، درمان پر کردن دندان لازم است.

مشکلات دندانی دیگری که علایم مشابه پالپیت دارند

• حساسیت عاج دندان وضعیتی است که در آن لایه عاج نمایان شده و باعث حساسیت زیاد دندان شده است. این وضعیت را به راحتی می‌توان درمان کرد. اگر چه علائم آن ممکن است بسیار مشابه پالپیت برگشت پذیر باشد اما وضعیتی کاملاً متفاوت است.
• ترک ‌خوردگی، لب پر شدگی، لق شدن و یا جابه‌جا شدن دندان در اثر ضربه همه می‌توانند باعث ایجاد درد و حساسیت دندان شوند.
• گار گرفتن اشیای سخت یا ضربه دیدن دندان باعث کبودی رباط پریودنتال شده و درد ایجاد می‌نماید. این وضعیت به عنوان کوفتگی دندان (concussion injury) شناخته میشود.
• دندان‌هایی که دچار پوسیدگی و کرم خوردگی می‌شود گاهی اوقات به سرما و شیرینی حساس می‌شوند.
• بیمارانی که دندان قروچه دارند ممکن است دندان‌هایشان در اثر نیروی شدید فک دچار درد و حساسیت شود.
• گاهی اوقات دندانهای عقبی فک بالا ممکن است هنگام عفونت یا احتقان سینوس دچار درد شوند.
• نفوذ و تکثیر باکتری‌های دندان با ایجاد انواع مختلف آبسه می‌تواند باعث درد شدید و تورم شود در حالی که معمولاً پالپیت برگشت پذیر این علایم را ایجاد نمی‌کند مگر این که بدتر شود.

مرحله اول: ایزوله کردن دندان با ورقه کشی یا لاستیکی به نام دَم (dam)

دندانپزشک پس از بی حس کردن ناحیه تحت درمان، با استفاده از یک محافظ یا ورقه لاستیکی به نام دم، دندان را ایزوله می‌کند.

 

 

دم یک ورقه یا لایه نازک لاستیکی است. دندان‌پزشک سوراخ کوچکی در مرکز آن ایجاد می‌کند و سپس ورقه لاستیکی را روی دندان می‌کشد به صورتی که تنها دندان تحت درمان از آن بیرون می‌زند. سپس یک گیره فلزی برای نگه داشتن دم در جای خود استفاده می‌شود.

هنگامی که دندان از سوراخ ورقه لاستیکی بیرون می‌زند، عملاً در محیطی قرار می‌گیرد که کاملاً کنترل شده است. سپس دندان شسته شده و خشک می‌شود. با کمک این ورقه لاستیکی جریان بزاق دهان به دندان تحت درمان نمی‌رسد.

اهمیت ایزوله کردن دندان

یکی از اهداف اصلی درمان ریشه، از بین بردن و پاک کردن آلودگی‌های داخل دندان است. ازآنجایی‌که بزاق حاوی باکتری و ذرات دیگر می‌باشد، در صورتی که در حین درمان با دندان تماس پیدا کند آن را آلوده می‌نماید. ورقه لاستیکی به عنوان سدی در مقابل نفوذ بزاق و ذرات دیگر دهان عمل کرده و باعث می‌شود بتوان دندان را در حین درمان خشک و به دور از آلودگی نگه ‌داشت. استفاده از دم، بخشی از مراقبت‌های استاندارد عصب‌کشی است و همه دندانپزشک ها باید آن را انجام دهند.

در حین این فرآیند، هیچ ناراحتی احساس نمی‌کنید چرا که دهانتان بی‌حس شده است. برخی از بیماران ممکن است مشکلاتی داشته باشند که تنفس از طریق بینی را برای آنها دشوار می‌سازد. در صورتی که شما نیز چنین وضعیتی دارید، به دندانپزشک خود بگویید. دندان‌پزشک سوراخی در دم ایجاد می‌کند تا بتوانید از طریق دهان نفس بکشید.

مرحله دوم: سوراخ دسترسی به ریشه

در این مرحله دندانپزشک باید راهی برای دسترسی به فضای ریشه و عصب‌ها ایجاد کند. به این مرحله ایجاد “سوراخ دسترسی” گفته می‌شود.

دندانپزشک با استفاده از دریل دندانپزشکی سوراخی ایجاد می‌کند که از سطح دندان عبور کرده و به محفظه پالپ می‌رسد (شکل بالا). در مورد دندانهای عقبی، سوراخ دسترسی درست در سطح جونده ایجاد می‌شود. اما در دندان‌های جلوئی سوراخ در سطح پشتی دندان ایجاد می‌گردد. در این مرحله تمام بخش‌های پوسیده دندان تخلیه شده و هرگونه بخش شکننده یا لق دندان برداشته و یا پر می‌شود.

توجه داشته باشید تزریق بی‌حسی نمی‌تواند احساس فشار را از بین ببرد. بنابراین در حین ایجاد سوراخ دسترسی با دریل دندانپزشکی، ارتعاش دریل را احساس می‌کنید. اما این احساس فشار ملایم بوده و مشکلی ایجاد نمی‌کند. در این مرحله نباید هیچ دردی احساس کنید. در صورتی ‌که درد دارید، موضوع را به اطلاع دندانپزشک برسانید. احتمالاً دندانپزشک از بی‌حسی بیشتری برای شما استفاده می‌کند.

استفاده از میکروسکوپ جراحی

پس از این که سوراخ دسترسی در دندان‌ ایجاد شد، مطابق استانداردهای پذیرفته شده باید کف محفظه پالپ دندان با استفاده از میکروسکوپ جراحی بررسی شود. این ابزار به دندانپزشک کمک می‌کند انشعابات و مجراهای فرعی ریشه را پیدا کند. در بسیاری از موارد به علت عدم مشاهده ریشه های فرعی با چشم غیرمسلح، این بخشها تحت درمان قرار نگرفته و در نتیجه عصب کشی با شکست مواجه می‌شود.

استفاده از میکروسکوپ احتمال پیداکردن تمام مجراهای ریشه دندان را افزایش داده و احتمال موفقیت درمان را بالا میبرد.

بخصوص در مواردی که انتظار مجرای بیشتری در ریشه دندان وجود دارد ( مثلاً در دندانهای آسیاب کوچک و بزرگ (مولر و پره مولر)، دندان‌های جلویی پایینی و دندان‌هایی که پالپ کلسیتی دارند) استفاده از میکروسکوپ اهمیت بیشتری پیدا میکند.

 

مرحله سوم: اندازه‌گیری طول دندان

هدف دندانپزشک، درمان تمامی طول دندان است نه کمتر و نه فراتر از آن. برای این که دندانپزشک بتواند در همین محدوده کار کند، باید عمق هر یک از مجراهای ریشه دندان را اندازه‌ گیری نماید.

چگونه طول دندان اندازه ‌گیری می‌شود؟

 برای این کار دو روش وجود دارد:

الف- عکس پرتوی ایکس

در روش مرسوم و متداول، دندانپزشک پس از قرار دادن فایل در مجرای ریشه داخل دندان، با استفاده از عکس پرتوی ایکس طول اندازه‌گیری شده را تایید می‌نماید.

 

 

فایل نوعی ابزار دندانپزشکی شبیه به قلم است که از طریق سوراخ ایجاد شده در دندان، وارد محفظه پالپ و ریشه می‌شود تا فرآیند عصب‌کشی انجام گردد (شکل بالا). از آنجایی که فایل ابزاری فلزی است، در عکس پرتوی ایکس به صورت متمایز و مشخص دیده می‌شود.

عملاً اندازه طول دندان با خواندن علائم حکاکی شده بر روی فایل انجام می‌شود. از عکس پرتو ایکس برای اطمینان از قرار گیری درست فایل (به‌ صورتی ‌که تمام طول دندان را پیموده باشد) و تأیید این اندازه به دست آمده استفاده می‌شود.

ب- اندازه‌گیری الکترونیکی

در دهه‌ های اخیر، دستگاه‌های اندازه‌گیری الکترونیکی به صورت گسترده مورد استفاده قرار گرفته ‌اند. دندانپزشک یکی از سیم‌های دستگاه (شکل بالا) را به فایلی که در داخل مجرای ریشه قرار می‌گیرد وصل می‌کند. سپس سیم دوم را دور لب بیمار قلاب می‌کند تا مدار الکتریکی کاملی ایجاد شود. هنگامی که دندان‌پزشک فایلی را به عمق بیشتری در مجرای ریشه دندان هل میدهد (ناحیه ‌ای که توسط ریشه دندان عایق سازی شده است) هنگامی که نوک فایل به بافت‌های رسانای آنسوی نوک ریشه نزدیک‌تر می‌شود، دستگاه تغییراتی در مقاومت الکتریکی نشان می‌دهد. نمایشگر دیجیتالی یا صدای بوق دستگاه نشان می‌دهد فایل به انتهای نوک ریشه دندان رسیده است. سپس همانند مرحله قبل، علائم مدرج حکاکی شده بر روی فایل خوانده می‌شود. در واقع دستگاه الکترونیکی همانند عکس پرتوی ایکس نشان می‌دهد فایل تا عمق دندان و تا نوک ریشه پایین رفته و در موقعیت مناسب برای اندازه‌ گیری عمق قرار دارد.

ممکن است برای یک دندان به چند اندازه‌ گیری نیاز باشد. علت این است که برخی از دندان‌ها چند مجرای ریشه دارد و هر مجرای ریشه باید جداگانه اندازه ‌گیری شود.

 

مرحله چهارم: تمیز کاری و شکل‌ دهی مجراهای ریشه دندان

قدم بعدی برای فرایند درمان ریشه شامل تمیز کاری و شکل‌ دهی فضای داخل دندان است. در این مرحله بافت‌های عصبی ، باکتری‌ها، سموم و ذرات دیگر داخل دندان تخلیه می‌شوند. منظور از شکل‌ دهی، فرآیندی است که در آن پیکر بندی مجرای ریشه تغییر کرده و بزرگ‌تر می‌شود تا شکل آن برای پر کردن با مواد مخصوص و سپس مهر و موم کردن آن آماده شود.

در تمامی فرایند، هدف ایجاد تعادل و توازن است. دندان‌پزشک تلاش می‌کند مراحل گفته شده را به صورتی انجام دهد که ساختار داخلی دندان زیاد تخریب نشود تا یکپارچگی دندان دچار مشکل نگردد.

استفاده از فایل برای عصب‌کشی دندان

دندان‌پزشک فایلی را با حرکات بالا و پایین تکان می‌دهد تا بتواند محفظه پالپ و ریشه را تخلیه نماید. با استفاده از فایل، دیواره‌های مجرای ریشه تراشیده و خراشیده می‌شود و به این صورت تمیز و شکل دهی می‌شود.

 

برای این کار از مجموعه ‌ای از فایل‌ها استفاده می‌شود ( معمولاً حداقل شش فایل در اندازه‌ های مختلف استفاده می‌شود) که به ترتیب قطر آنها کمی بزرگ‌تر از شماره قبلی می‌باشد.

هنگامی که فایل‌ها به ترتیب از قطر کوچک به بزرگ استفاده می‌شوند، مجرای ریشه کم کم بزرگ و باز می‌شود. از آنجایی که برخی از آلودگی‌های داخل مجرای ریشه در دیواره ‌های آن فرو رفته و پنهان شده‌ اند، فرآیند بزرگ کردن مجرای ریشه نه تنها برای شکل دهی انجام می‌شود بلکه دیواره ها را نیز تمیز می‌کند.

در بیشتر موارد فایل‌ها به صورت دستی توسط دندانپزشک استفاده می‌شوند اما گاهی اوقات نیز از دریل مخصوصی برای حرکت دادن فایل در داخل دندان  استفاده می‌شود.

فایل‌های نیکل تیتانیم

امروزه دریلهای مخصوص اندودنسی معمولاً با فایل‌های مخصوصی که از آلیاژ نیکل تیتانیوم ساخته می‌شوند، مورد استفاده قرار می‌گیرند. ماهیت بسیار انعطاف ‌پذیر این فایل‌ها همراه با حرکت مکانیزه ایجاد شده توسط این دستگاه، معمولاً منجر به تمیز شدن و شکل‌ دهی بسیار سریع‌تر مجرای ریشه دندان می‌شود.

شست‌وشوی دندان بخش مهم فرایند شکل ‌دهی و تمیز کاری

در حین این فرآیند، دندانپزشک دائماً دندان را شست‌وشو می‌دهد. با این کار تمام ذرات جدا شده از دیواره مجرا و سایر ذرات و آلودگی‌های داخل آن شسته شده و بیرون می‌آیند. محلول‌های متنوعی برای این مرحله ممکن است استفاده شود که ازجمله متداول‌ترین آنها می‌توان به هیپوکلریت سدیم اشاره کرد. این محلول از مزیت عامل بلیچینگ و ضد عفونی کنندگی برخوردار است.

 

مرحله پنجم: مهر و موم کردن دندان

پس از این که داخل دندان کاملاً شکل‌ دهی و تمیز شد، آماده پرشدن است. در برخی موارد دندانپزشک مواد پرکننده را بلافاصله پس از اتمام تمیز کردن دندان استفاده می‌کند و در برخی موارد ممکن است بهتر باشد یک هفته بعد این کار انجام شود. اگر روش دوم انتخاب شود، دندانپزشک باید موقتاً دندان را پر کند تا آلودگی‌ها و باکتری‌ها به داخل آن نفوذ نکنند.

متداول‌ترین مواد مورد استفاده برای پر کردن دندان عصب‌کشی شده،  گاتاپرچا (gutta percha) است.

ابتدا دندانپزشک مخروطی از گاتاپرچا را در داخل مجرای دندان قرار می‌دهد. این مخروط اولیه باید تمام طول مجرای ریشه را طی کند و در ناحیه نوک ریشه کاملاً منطبق بر اندازه فضای خالی باشد. سپس در صورت نیاز مخروط دوم به آن اضافه شده و فضای مجرای ریشه کاملاً پر می‌شود.

به منظور ایجاد یک توده جامد یکدست و یکنواخت ، پیش از قرار دادن مخروط در داخل دندان خمیر نازکی به آن مالیده می‌شود. گاهی نیز این مواد به خود مجرای ریشه مالیده می‌شوند و پس از آن مخروط داخل مجرا قرار می‌گیرد. با این کار هر گونه سوراخ و حفره‌ای بین مخلوط و دیواره مجرای ریشه پر می‌شود.

مرحله ششم: روکش کردن دندان

در این مرحله، درمان ریشه به اتمام رسیده و اکنون باید ترمیم دائمی بر روی دندان قرار بگیرد.